Pierwsza szkoła w Ludźmierzu miała charakter szkółki parafialnej i mieściła się przy kościele parafialnym. Nadzór nad szkółką sprawowali proboszczowie ludźmierscy z zakonu Cystersów. Według najstarszej tradycji szkoła w Ludźmierzu istniała już w XV wieku.
Pierwsza udokumentowana wzmianka historyczna o jej istnieniu pochodzi z 1596 roku. Opis szkoły został zawarty w sprawozdaniu powizytacyjnym biskupa krakowskiego Radziwiłła. W tym czasie kierownikiem szkoły był Jan z Dobczyc. Posiadał on we wsi dom z ogródkiem. W utrzymaniu nauczyciela swój udział mieli również mieszkańcy parafii, którzy dawali na jego rzecz określoną inwentarzem ilość żyta i owsa oraz pieniądze. Do szkoły uczęszczały dzieci z Ludźmierza, Krauszowa, Długopola, Rogoźnika.
Z wizytacji w roku 1608 wynika, że Jan Krzynkowski, kierownik szkoły od 15 lat, ma dom, obejmujący izbę i sypialnię, dobry ogród nad Dunajcem, z dwóch wsi sep po 17 korcy żyta i owsa i od zagrodników po 6 groszy. To samo potwierdza wizytacja w roku 1618, a ponadto zawiera upomnienie „by magister szkoły dzwonił na Anioł Pański rano, południe i wieczór”.
Z wizytacji przeprowadzonej za czasów biskupa krakowskiego Szaniawskiego (1727) zachowała się wzmianka w formie polecenia „by w szkole kształcono chłopców w naukach, o ile z tej wsi wychodzą godni mówię”.
Pierwsza szkoła mieściła się w organistówce. Najczęściej organista był również nauczycielem, czyli tzw. bakałarzem. Naukę pobierano zazwyczaj
w niedzielę lub zimą, kiedy było mniej pracy w polu.
W roku 1827 naukę w szkółce parafialnej prowadził Marcin Chlebowski miejscowy organista. Mieszkał on ze swoją rodziną w organistówce naprzeciw kościoła pod numerem 2.
Jego poprzednikiem na stanowisku nauczyciela był Tomasz Burdyński (* ok. 1731 + 30.03.1791) również organista w miejscowym kościele.
W okresie pomiędzy 1827 a 1837 uczył w szkole organista Julian Czernecki. Po jego odejściu z Ludźmierza funkcję nauczyciela i organisty pełnił Franciszek Kocjan (*1806 + 13.10.1846).
W okresie zaborów ( od 1772r.) całe Podhale i przylegle tereny na wschód znalazły się w granicach Monarchii Austro-węgierskiej. W roku 1853 na Podhalu utworzonych zostało 9 powiatów. Większość wsi weszła w skład powiatu nowotarskiego. Ludźmierz, Krauszów, Rogoźnik należały do dóbr klasztoru Cystersów ze Szczerzyca. ( Cystersi opuścili Ludźmierz w roku 1243 na skutek różnych trudności, jednak zachowali te wioski i pełnili do roku 1824 obowiązki duszpasterzy, którzy przejęli księża diecezjalni).
W roku 1818 na licytacji – dobra Cystersów zakupił Wojciech Przerwa Tetmajer. Od roku 1859 Ludźmierz należał do Adolfa Tetmajera, ojca Kazimierza i Włodzimierza.
W latach czterdziestych XIX w. Została w miejsce szkółki parafialnej założona w Ludźmierzu szkoła normalna, której pierwszym kierownikiem od roku 1870 został Edward Sołtys (* ok. 1828 + 1894) pochodzący z Krościenka.
Nowy budynek szkoły został wybudowany na gruntach chłopskich naprzeciw kościoła obok organistówki. W taki, bowiem sposób lokowano wiejskie szkółki po decyzji Komisji Edukacji Narodowej w 1773 r.
Edward Sołtys był nauczycielem dzieci Adolfa Tetmajera: Włodzimierza
i Kazimierza urodzonych w Ludźmierzu, za co otrzymał kilka zagonów ,,Pod Brzyzkami’’.
W latach 1889 – 1896 kierownikiem szkoły w Ludźmierzu był Stanisław Jankowski ( wcześniej pracował w Długopolu), który w swoich pamiętnikach odnotował bardzo niechętny stosunek górali do szkół.
W 1910 roku szkoła była prowadzona przez pochodzącego z Krauszowa Andrzeja Czarniaka. (* 15.02.1862 + 13.09.1928).
Do roku 1930 działała w Ludźmierzu szkoła powszechna dwuklasowa.
Na przełomie 1930/1931 szkoła zatrudniała 3 nauczycieli. Uczyło się 80 uczniów. Przed II wojną światową budynek szkoły składał się z dwóch izb szkolnych, sieni, drewutni i ustępów. Został on w 1935 roku za czasów sołtysa Jana Czai – Gąsiorka przebudowany.
Przed II wojną światową szkoła w Ludźmierzu była już czteroklasową ( na mocy uchwały Sejmu z 1932 r.), ale nauka trwała 7 lat.
We wrzeniu 1939 r. nie we wszystkich szkołach rozpoczęła się nauka,
a i później były częste przerwy z różnych powodów między innymi dlatego,
że zostały zajęte na potrzeby wojenne. Na początku wojny w Ludźmierzu pracował nauczyciel Stanisław Zachara, który w 1941 roku został aresztowany, później zwolniony, ale pozbawiony prawa do nauczania. Jawna szkoła powszechna została w czasie wojny pozbawiona pełnego nauczania programowego, szczególnie w zakresie j. polskiego, historii, geografii Polski. Polskie przedwojenne podręczniki szkolne zastąpiono czasopismami „Ster”
I „Mały Ster”, które funkcji podręcznika nie spełniamy. Ograniczono czas nauki, przerywany na dodatek różnymi zarządzeniami i powinnościami dla uczniów ( zbieranie ziół, runa leśnego), ale także warunkami okupacyjnymi, ciężkimi zimami, brakiem obuwia i strachem rodziców przed łapankami i wywózką na roboty, szczególnie starszych dzieci. Na przełomie 1940/41 roku wszyscy nauczyciele na Podhalu zostali zmuszeni do złożenia przysięgi na wierność okupantowi. Nauczyciele odczuwali swą niemoc i bezradność, chociaż mieli zapewnienie rządu polskiego na uchodźstwie, że przysięga złożona pod okupacyjnym przymusem jest nieważna. Przenoszono też pojedynczych nauczycieli i kierowników szkół z miejscowości do miejscowości, aby stale przerywać więzi łączące nauczycieli z uczniami i środowiskiem.
Szkoła jednak działała, pomimo okupacji po polsku i w duchu polskim. Uczono przede wszystkim dzięki niezwykłym nauczycielom, prześladowanym, poniżanym przez wroga, ale wierzącym, że kiedyś wojna się skończy i wróci wolna Polska.
Oprócz jawnego nauczania prowadzono tajne nauczanie. Dla prowadzenia tajnego nauczania powoływano różne komitety np. Powiatowa Komisja Oświaty i Kultury w Nowym Targu została powołana w pierwszych dniach września 1942 roku.
Od września 1943 r. pracowała w Ludźmierzu nauczycielka Janina Łukaszczyk, do końca wojny, jako jedyna nauczycielka.
W 1945 roku rozpoczęła pracę pani Maria Kawkowa ( z domu Krawczyńska – córka organisty) pochodząca z Ludźmierza, która powróciła
z wojennej tułaczki. Po powrocie jej męża z niewoli wyjechała po roku pracy do miejsca poprzedniej pracy.
W 1946 roku do pracy w szkole przyszła pani Maria Jachymiak ( po mężu Długopolska) i Antonina Jachymiak ( bratowa) oraz Franciszka Czarniak ( zamężna Tylkowa), córka przedwojennego kierownika Andrzeja Czarniaka.
Szkoła była już siedmioklasowa. Na mocy reformy każde dziecko obejmował obowiązek uczęszczania do szkoły podstawowej. Uczniów przybywało, gdyż w Ludźmierzu na całą okolicę była tylko jedna szkoła siedmioklasowa. W tym pierwszym etapie chodziły dzieci do klasy VI i VII z Krauszowa, Długopola, Rogoźnika, Lasku, a nawet Zaskala.
Pani Janina Łukaszczyk pracowała 7 lat do 1950 roku. Pani Franciszka Czarniak ( Tylkowa) była kierowniczką i pracowała do emerytury – 1965 roku. Podobnie do emerytury pracowała pani Maria Długopolska i pani Antonina Jachymiak.
Prócz tych nauczycieli pracowało jeszcze wiele osób, niektóre krócej inne dłużej. Były to: p. Teresa Lisowska, p. Romańska, p. T. Górkiewicz, p. Pawłowska ( zamężna Wowra ), p. Józefa Morawska – aż do emerytury, p. Helena Chrobak, p. Maria Zawora, od roku 1961 p. Maria Wojtoń, od 1965 roku p. Władysław Chrobak i jego żona Maria Chrobak, Stanisław Hnotik. Nauczyciele często się zmieniali, gdyż warunki pracy były trudne, a i z mieszkaniami były problemy. Pozostali tylko nauczyciele miejscowi.
Stale wzrastająca ilość dzieci, a ponadto przedłużenie okresu nauki, sprawiły, ·że budynek szkoły stał się za szczupły. Nauka odbywała się także
w prowizorycznie zaadoptowanych na ten cel pomieszczeń straży pożarnej prywatnego domu J. Szczęcha.
Zaczął dojrzewać plan budowy nowej szkoły. Oddział Związku Podhalan
w Ludźmierzu postanowił sobie, jako jeden z punktów programu społecznej działalności interwencję i pomoc na rzecz przyspieszenia budowy odpowiedniej szkoły. Związek uzyskał od byłego wice-premiera J. Tokarskiego oraz Ministra Budownictwa i Przemyślu Materiałami Budowlanymi decyzję, wyrażającą zgodę na opracowanie projektu indywidualnego w stylu regionalnym. Mimo to postawiono budynek w formie wydłużonego baraku istniejącego do obecnej chwili.
Od roku 1965 kierownikiem szkoły został Władysław Chrobak, zajmując się budową szkoły.
Naukę w nowym – obecnym budynku rozpoczęto 1 X 1966 r.
W nowym roku szkolnym 1966/67 rozpoczęli pracę następujący nauczyciele:
Kierownik szkoły Władysław Chrobak
Maria Chrobak
Antonina Jachymiak
Franciszka Tylka
Józefa Morawska
Maria Wojtoń
Ówczesne władze oświatowe chciały nadać szkole imię K. Przerwy-Tetmajera, ale Związek Podhalan działający w Ludźmierzu od 1963 roku stanowczo się temu sprzeciwił. Argumentował swój sprzeciw tym, że budynek nie ma nic wspólnego z architekturą regionalną. Sprawa imienia ucichła.
Pan mgr Władysław Chrobak był dyrektorem do 1984 roku.
Kolejnym dyrektorem był mgr Andrzej Długosz w latach 1985 – 1991
Pan mgr Marek Wojtoń ( syn nauczycielki p. Marii Wojtoń ) prowadził szkołę od 1991 – 1999 roku. Za jego kadencji podjęto się przebudowy dachu szkoły, który stał się bardziej spadzisty.
Obecny dyrektor – mgr Edward Pazdur (od 1999r.)
Po wielu latach przypomniano, że stara szkoła nosiła imię św. Jana Kantego. Dyrekcja szkoły zwróciła się do władz oświatowych z prośbę o przywrócenie dawnego imienia szkoły. Oficjalna uroczystość przywrócenia imienia odbyła się 18 października 2001 roku.
Obecny budynek Szkoły Podstawowej im. św. Jana Kantego w Ludźmierzu.
Opracowały: Grażyna Nowak i Lucyna Czaja
na podstawie tekstów:
Pani Marii Wojtoń – emerytowanej nauczycielki,
Pana Macieja Jachymiaka – historyka,
Wywiadu z Panem Józefem Górz – byłym sołtysem wsi.
